Çapraz Okuma Yöntemi Nedir? - Nasıl Uygulanır?

Her yıl yayınlanan TÜİK verileri, kitap okuma oranlarımızın oldukça düşük olduğunu söylese de ben kitap seven ve okuyan bir toplum olduğumuza, en azından bu oranların artma eğiliminde olduğuna inanıyorum. İşte bu yazıda da biz kitapseverlerin işine yarayacak, okunan kitaplardan daha iyi verim alınması sağlayacak çapraz okuma yönteminden bahsetmek istiyorum.

Tarihçi İlber Ortaylı’nın da tavsiye ettiği çapraz okuma yöntemi/tekniği, nedir, nasıl uygulanır ve çapraz okumanın faydaları nelerdir sorularının cevaplarını birlikte inceleyip görelim.

Çapraz Okuma Nedir?

Çapraz okuma nedir, sorusunun tek bir cevabı yoktur. Bu soruya üç farklı yönden cevap verebiliriz.

-Konuyu Derinlemesine Kavrama Yönünden,

-Farklı Türden Okuma Yapma Yönünden,

-Hızlı Okuma Tekniği Yönünden,

Şimdi bu farklı yönlerin neyi ifade ettiğini detayları ile birlikte inceleyelim.

1- Konuyu Derinlemesine Kavrama Yönünden:

Bu başlık altında, basit tabirle çapraz okumayı: “bir bilgiye ulaşmak için birden fazla kaynaktan aynı anda yararlanmaktır” diyebiliriz.

Özellikle bir konuda araştırma yaparken, o konuyu derinlemesine kavramak ve o konu hakkında farklı yönleri görmek için çapraz okuma yöntemi kullanılır.

Bu yöntemde bir konu ile ilgili farklı kaynaklar hatta birbirine zıt görüşler aynı anda okunur. Böylece o konu hakkında farklı kişilerin görüşleri alınmış olunur ve o konuya daha objektif olarak yaklaşılmış olunur.

Bunu bir örnekle daha açık hale getirelim. Örneğin tarihte bir olay, kişi ya da bir dönem hakkında bilgi edinmek istiyorsanız, o konu hakkında farklı kişilerden eserlerini aynı anda okumak çapraz okuma olacaktır. Bir konunun olumlu yönlerini anlatan eserler kadar, aksini iddia eden eserleri de okumak çapraz okumanın bir diğer önemli noktası olacaktır.

Böylece bir olaya farklı açılardan bakılmış olur. Tek taraflı olarak, bir pencereden değil daha objektif olarak geniş perspektif ile o konu anlaşılmış olur.

Bu yöntem genel olarak araştırmacılar ve akademik çalışma yapan kişiler için faydalı olmakla beraber, bir konu hakkında okumalar yapan herkesin uygulayabileceği güzel, etkili ve faydalı okuma yöntemlerinden bir tanesidir. Çünkü kişi bu tür bir çapraz okuma ile olaylara eleştirel yaklaşmayı öğrenir. Bir bilge birden fazla yönden bakılabileceğini görür.

2- Farklı Türden Okuma Yapma Yönünden:

Çapraz okumanın bir diğer yönü ise, farklı kitaplar okumakla ilgilidir. Bunu kısaca; “aynı anda birden fazla kitap okumak” olarak tanımlayabiliriz.

Okunacak kitaplar aynı türden kitaplar olmak zorunda değildir. Farklı türden kitaplar da olabilir. Hatta farklı türden kitaplar olması daha iyi olacaktır.

Bu yöntemin yukarıdaki yöntemle arasındaki fark şudur: Yukarıdaki çapraz okuma yönteminde bir konu hakkında farklı kaynaklar okunurken, burada tek bir konuya bağlı kalmadan, tamamen farklı eserler okumak vardır.

Bunu da yine bir örnekle daha açık olarak görelim. Örneğin evde bir hikaye kitabı okumaya devam ediyorsunuz. O kitabınız evde kalsın ve yanınızda da ayrıca bir roman bulunsun. Bu romanı hem yolda hem de gittiğiniz yerde (iş yeri/okul vb olabilir) okuyun. Böylece yine çapraz okuma yapmış olursunuz.

Bu örneği daha farklı ve geniş çaplı olarak düşünebilirsiniz. Önemli olan aynı anda birden fazla kitap okuyor olmaktır.

Kafamız Karışmasın?

Aynı anda birden fazla kitap okurken kafamız karışmasın, kitapları birbirine karıştırmayalım diye bir soru aklınıza gelebilir. Bunun cevabı da oldukça basittir; Merak etmeyin karışmaz.

Çünkü zihin, okunan her eser için zihinde ayrı bir şema oluşturur ve siz hangisini okuyorsanız, okuduklarınızı ilgili şemaya kaydeder. Böylece herhangi bir karışıklık olmaz. Üstelik böyle bir okuma ile zihin daha aktif olacağı için hem öğrenmede hem de zihnin daha iyi çalışmasında katkı sağlayacaktır.

3- Hızlı Okuma Tekniği Yönünden:

Çapraz okuma Tekniği bir de hızlı okuma eğitimlerinde uygulanan bir yöntemdir. Buradaki yöntem de kısaca; “bir paragrafı tek seferde, sol üstten sağ altta doğru çapraz olarak okumak” olarak tanımlanabilir.

Bu yöntemi uygulamak için öncelikle hızlı okuma eğitimi almanız ve eğitim boyunca uygulamanız gereken antrenmanları yapmanız gerekmektedir. Belli bir çalışma sonunda, gözleriniz ve zihniniz hızlı okumaya, algılamaya alışacaktır. Bu aşamalardan sonra uygulayabileceğiniz yöntemlerden bir tanesi de çapraz okuma yöntemi olacaktır.

Burada çapraz okuma mantığı şöyledir; bir paragrafın ilk kelimesinden başlarsınız, o paragrafın son kelimesine doğru gözünüzü kaydırırsınız. Bu çapraz göz kaydırma esnasında, gözünüze çarpan kelimeleri okursunuz ve paragrafın son kelimesine geldiğiniz zaman, paragrafı bir bütün olarak anlamış ve algılamış olursunuz.

İlginç, hızlı, etkili ama alışması ve çalışası da bir o kadar emek isteyen bir uğraştır.

---

---

Çapraz Okumanın Faydaları Nelerdir?

Çapraz okuma kavramlarını farklı yönlerden ele aldıktan sonra, şimdi gelelim çapraz okumanın faydalarının neler olduğuna. Buradaki faydalar ilk iki başlığı kapsamaktadır. Yani hızlı okuma tekniği haricindeki yöntemler için geçerli olan faydalardır.

Çapraz Okuma Yöntemi;

1- Herhangi bir konu ya da bilgiye, eleştirel yaklaşmayı öğretir.

2- Zihin daha aktif olarak katılım sağlayacağı için, kalıcı ve etkili öğrenme sağlar.

3- Aynı konuda okumalar yaptığınız için, ilgili konu tekrar edilmiş olur. Bu da yine kalıcılığı artıran unsurlardan bir tanesi olacaktır.

4- Farklı pencerelerden bakmayı öğretir.

5- Bir hakikate başkalarının yanlış bakış açılarıyla değil, kendi doğru bakış açınızla bakmanıza olanak sağlar.

Çapraz okumanın faydalarını anlatan en iyi karikatürlerden birisidir.

Önemli Not:

Bu yazıda çapraz okuma kavramını “kitap” üzerinden ele alarak açıklamaya çalıştım. Fakat bir konuda bilgi edinmek için sadece kitaplar yok, biliyorsunuz. Burada kitap yerine makale olabilir, internetteki yazılar olabilir, o konu hakkında videolar olabilir, konferanslar olabilir vb. Yani çapraz okuma sadece kitaplarla yapılmaz. Bu yöntemde önemli olan farklı fikirleri karşılaştırıp, doğru olanı bulmaya çalışmaktır.

Sizin Görüşünüz Nedir?

Çapraz okuma yöntemi hakkında sizin fikirleriniz ve deneyimleriniz nelerdir? Yorum yaparak bu yazının gelişmesine ve insanların bundan faydalanmasına katkıda bulunabilirsiniz.